Atmosfera

Atmosfera to warstwa gazów otaczających planetę. Ziemska atmosfera zawiera tlen, dzięki któremu oddychamy.

Astronomical Unit (AU)

Pozaukładowa jednostka odległości używana w astronomii, równa dokładnie 149 597 870 700 m. Dystans ten odpowiada w przybliżeniu średniej odległości Ziemi od Słońca.

Biały karzeł

Kiedy gwiazda podobna do Słońca wypali swoje paliwo, zaczyna się zapadać. Materia wewnątrz gwiazdy zostaje ściśnięta do niewielkiej objętości i powstaje biały karzeł.

Brązowy karzeł

Brązowe karły to „prawie gwiazdy”. W odróżnieniu od gwiazd nigdy nie były wystarczającą gorące, aby rozpoczęły się w ich wnętrzu  produkujące energię reakcje termojądrowe.

Ciemna energia

Astronomowie oszacowali, ile ciemnej energii występuje we Wszechświecie (ok. 68%), obserwując w jaki sposób oddziałuje ona z materią.

Ciemna materia

Ciemna materia to tajemniczy materiał. Zawdzięcza swą nazwę faktowi, że nie wyświeca żadnego światła. We Wszechświecie znajduje się 5 razy więcej materii ciemnej od tej widzialnej.

Czarna dziura

Czarne dziury powstają, gdy bardzo masywne gwiazdy umierają i zostają ściśnięte do niezwykle małej objętości. Mają bardzo silną grawitację, więc mogą nawet pochłonąć światło.

Czarny karzeł

Czarny karzeł to ostatnie stadium życia gwiazdy podobnej do Słońca. Kiedy gwiazda stygnie, nie wyświeca już światła. Staje się czarnym karłem.

Czerwony karzeł

Czerwony karzeł to gwiazda, która w porównaniu z innymi gwiazdami jest stosunkowo niewielka i chłodna. Czerwony kolor takiej gwiazdy związany jest z charakteryzującą ją niską temperaturą.

Czerwony olbrzym

Kiedy gwiazda podobna do Słońca traci zapasy wodoru, zaczyna się powiększać i staje się bardziej czerwona. W ten sposób powstaje czerwony olbrzym.

Deszcz słoneczny

Tak jak na Ziemi, na Słońcu czasem pada deszcz. Ale nie jest to woda, lecz naładowany, rozgrzany gaz, nazywany plazmą.

Droga Mleczna

Droga Mleczna to Galaktyka, w której żyjemy. Słońce jest jedną ze 100 miliardów gwiazd w Drodze Mlecznej.

Dysk galaktyczny

Galaktyki spiralne mają kształt dysku (jak płyta CD) ze zgrubieniem centralnym. Płaski obszar, składający się z gazu, pyłu i młodych gwiazd, nazywamy galaktycznym dyskiem.

Dysk protoplanetarny

Dysk protoplanetarny to pierścień gazu otaczający młodą gwiazdę. Dysk taki może przekształcić się w układ planetarny (jak w przypadku Układu Słonecznego).

Egzoplaneta

Inaczej planeta pozasłoneczna – planeta znajdująca się w układzie planetarnym, krążąca wokół gwiazdy (lub gwiazd) innej niż Słońce.

Fale grawitacyjne

Fale grawitacyjne powstają w trakcie energetycznych wydarzeń, jak np. eksplozja gwiazdy lub zderzenie czarnych dziur. Jak fale na wodzie, przypominają fale w czasoprzestrzeni.

Fale radiowe

Fale radiowe to fale elektromagnetyczne w zakresie od 30 kHz do 300 000 MHz. Są wykorzystywane w komunikacji do przesyłu sygnałów. Telefony komórkowe i telewizory korzystają z tego rodzaju przesyłu.

Galaktyczne halo

Każda galaktyka otoczona jest materią w formie halo. Składa się ono ze starych gromad gwiazd, kosmicznego pyłu i gazu oraz ciemnej materii.

Galaktyka eliptyczna

Wyróżniamy trzy rodzaje galaktyk, które mają różne kształty. Galaktyki eliptyczne są w kształcie piłki do rugby. To stare galaktyki, w których nie występują obszary formowania się nowych gwiazd.

Galaktyka karłowata

Galaktyki karłowate są znacznie mniejsze niż standardowe galaktyki. Składa się na nie zaledwie kilka miliardów gwiazd, a nie (jak w przypadku normalnych galaktyk) setek miliardów.

Galaktyka nieregularna

Wyróżniamy trzy rodzaje galaktyk, które mają różne kształty. Galaktyki nieregularne występują w wielu różnych kształtach i rozmiarach.

Galaktyka

Galaktyka to olbrzymia grupa gwiazd, wraz z gazem i pyłem. Galaktykę, którą zamieszkujemy, nazywamy Drogą Mleczną.

Gazowy olbrzym

Jowisz, Saturn, Uran i Neptun to tzw. gazowe olbrzymy. Są one znacznie większe od planet wewnętrznych Układu Słonecznego i składają się głównie z gazu.

Grawitacja

Grawitacja to siła, która działa na wszystkie obiekty posiadające masę. Utrzymuje nasze stopy na ziemi, a także Ziemię i inne planety na orbitach wokół Słońca.

Gromada gwiazd

Gromada gwiazd to grupa gwiazd związanych grawitacją w przestrzeni kosmicznej. Może składać się z kilkuset lub wielu milionów obiektów.

Gromady otwarte

Gromady otwarte to grupy gwiazd powstałych z tego samego obłoku gazu i pyłu. Składają się z tysięcy gwiazd lekko związanych grawitacyjnie.

Gwiazda

Gwiazda to olbrzymia kula gorącego i świecącego gazu, utrzymywana przez działanie grawitacji. Najbliższą nam gwiazdą jest Słońce.

Jednostka Astronomiczna (AU)

Jednostka Astronomiczna to średnia odległość pomiędzy środkiem Ziemi a środkiem Słońca, wynosząca ok. 150 milionów kilometrów (dokładnie 149 597 870 700 m).

Katalog Messiera

Katalog Messiera to lista 110 kosmicznych obiektów, stworzona w XVII wieku przez francuskiego astronoma Charlesa Messiera.

Kometa

Komety składają się z lodu, pyłu i odłamków skalnych, więc czasem nazywane są „brudnymi kulami śnieżnymi”. Pochodzą z zewnętrznych rejonów Układu Słonecznego i krążą wokół Słońca.

Korona

Korona słoneczna to warstwa gorącego gazu otaczającego Słońce.

Księżyc

Księżyc jest naturalnym satelitą okrążającym planetę. Większość planet Układu Słonecznego posiada co najmniej jednej księżyc (jak Ziemia). Niektóre z planet mają ich kilkadziesiąt.

Masa

Masa mówi nam, jak dużo materii posiada dane ciało. To stała wartość — w odróżnieniu od wagi obiektu, która zależy od grawitacji, jaka na taki obiekt działa.

Meteoroidy

Meteoroidy to odłamki skalne, poruszające się po orbicie wokół Słońca. Mogą mieć średnicę między 0,1 mm a 10 m. Większe od meteoroidów obiekty to planetoidy lub komety, mniejsze — pył międzyplanetarny. Ocenia się, że w ciągu doby do atmosfery ziemskiej wpada kilkaset milionów meteoroidów.

Meteor

Meteorem nazywamy świecący ślad, jaki zostawia po sobie meteoroid lecący w atmosferze ziemskiej. Jasny ślad powstaje w wyniku świecenia par ulatniających się z powierzchni meteoroidu oraz z nagrzanych i zjonizowanych gazów atmosfery wzdłuż trasy jego przelotu.

Mgławica

Mgławica to obłok gazu i pyłu, znajdujący się w przestrzeni kosmicznej. Niektóre z mgławic to pozostałości po umierających gwiazdach, inne – miejsca narodzin gwiazd.

Mgławice emisyjne

Mgławice emisyjne to obłoki kosmicznego gazu i pyłu, ogrzewane przez pobliskie gwiazdy. Obłoki tracą ciepło, wypromieniowując światło (jak neony).

Mgławice refleksyjne

Mgławice refleksyjne to obłoki kosmicznego pyłu, które odbijają światło pochodzące od bliskich gwiazd. Takie obłoki są zazwyczaj koloru niebieskiego.

Miliard

Miliard to tysiąc milionów (1 000 000 000).

Molekuły

Molekuła to cząsteczka składająca się z co najmniej dwóch atomów. Np. woda jest molekułą złożoną z dwóch atomów wodoru i jednego atomu tlenu.

Naturalne satelity

Istnieją dwa rodzaje satelitów: naturalne oraz sztuczne. Satelity naturalne to ciała niebieskie krążące wokół innych obiektów, jak np. Księżyc krążący wokół Ziemi.

Obiekty bliskie Ziemi (NEO)

Obiekty bliskie Ziemi (nazywane także NEO) to niewielkie ciała w Układzie Słonecznym, jak np. planetoidy lub komety, który zbliżają się do atmosfery ziemskiej.

Obłok Oorta

Większość astronomów uważa, że Obłok Oorta to olbrzymia warstwa wokół Układu Słonecznego, która składa się z komet i lodowych odłamków.

Ośrodek międzygwiazdowy

Ośrodek międzygwiazdowy (ISM) to materia znajdująca się w przestrzeni kosmicznej pomiędzy gwiazdami – głównie pył i gaz.

Orbita

Orbita to droga, po której porusza się dane ciało, satelita, czy np. statek kosmiczny. Ziemia, poruszając się po orbicie wokół Słońca, potrzebuje roku na wykonanie całego obiegu.

Pas Kuipera

Pas Kuipera to ciemny, zimny obszar Układu Słonecznego, znajdujący się poza orbitą Neptuna. Astronomowie uważają, że składa się z komet, planetoid i innych małych, lodowych ciał.

Pas Planetoid

Pas Planetoid to rejon Układu Słonecznego między orbitami Marsa i Jowisza. Znajduje się w nim wiele planetoid i planet karłowatych.

Planeta

Planeta, jak np. Ziemia czy Jowisz, jest olbrzymim ciałem krążącym wokół gwiazdy, takiej jak Słońce. Planeta nie świeci własnym światłem, lecz odbija światło swojej gwiazdy.

Planeta karłowata

Planeta karłowata to obiekt w Układzie Słonecznym, który jest większy od komety, ale mniejszy od planety. Nasz Układ Słoneczny ma pięć znanych planet karłowatych, w tym Pluton.

Planetoida

Planetoidy to bryły ze skał i metalu, będące pozostałościami po tworzeniu się Układu Słonecznego. Większość z nich znajduje się między orbitami Marsa i Jowisza (Pas Planetoid).

Podczerwień

Podczerwień to rodzaj niewidzialnego światła. Ludzkie ciało promieniuje w podczerwieni, a detektory podczerwone wykorzystuje się w roli kamer nocnych.

Pozostałości po supernowej

Pozostałości po supernowej to obłok kosmicznego gazu i pyłu, powstały w wyniku eksplozji masywnej gwiazdy.

Promieniowanie gamma

Promieniowanie gamma to rodzaj niewidzialnego światła. Jest najbardziej energicznym rodzajem promieniowania i powstaje np. w trakcie wybuchu supernowej.

Pulsar

Pulsary to niezwykle zwarte obiekty, obracające się kilkaset razy na sekundę. Wyświecają fale radiowe, które omiata Ziemię w formie pulsów, przypominając latarnie morskie.

Pył kosmiczny

Pył kosmiczny składa się z maleńkich cząstek materii, znajdujących się w przestrzeni kosmicznej. Dziesiątki tych cząstek można by zmieścić w objętości główki od szpilki.

Robot

Robot to urządzenie kontrolowane przez komputer. Roboty potrafią wykonywać wiele czynności, jak np. czyszczenie dywanów, kontrolowanie teleskopów czy nawet budowanie samochodów!

Rok świetlny

Rok świetlny to miara odległości. Jest to dystans, jaki przemierzy światło w ciągu roku – ok. 9.4 trylionów kilometrów.

Siła

Siła może mieć działanie przyciągające lub odpychające na dany obiekt. Przykładem siły jest tarcie lub grawitacja.

Słońce

Słońce jest gwiazdą i centralnym ciałem Układu Słonecznego. Wszystko, co znajduje się w naszym Układzie Słonecznym, porusza się wokół Słońca. Bez światła słonecznego nie istniałoby życie na Ziemi.

Średnica

Średnica to odległość pomiędzy najszerszymi częściami sfery lub koła. Przykładowo – średnica Ziemi wynosi ok. 12 700 kilometrów.

Supernowa

Supernowa to wybuch, w którym umiera masywna gwiazda. Supernowe to jedne z najbardziej energetycznych zjawisk – w trakcie ich wybuchu powstaje tyle światła, ile wyświeca galaktyka!

Światło widzialne

Istnieje kilka rodzajów światła, m.in. światło widzialne. To jedyny rodzaj światła, który mogą zarejestrować nasze oczy. Światło widzialne składa się ze wszystkich kolorów tęczy.

Sztuczne satelity

Sztuczne satelity powstały na Ziemi i zostały wystrzelone w kosmos. Są niezmiernie przydatne m.in. w zbieraniu i przekazywaniu informacji, komunikacji, czy nawigacji.

Teleskop

Teleskop to narzędzie używane do obserwacji obiektów, które znajdują się daleko. Często używa się ich do oglądania odległych planet, gwiazd i galaktyk.

Układ podwójny

Cztery na pięć obserwowanych przez nas każdej nocy gwiazd to nie pojedyncze gwiazdy, ale ich pary lub grupy. Dwie gwiazdy nazywamy układem podwójnym.

Układ Słoneczny

Układ Słoneczny składa się ze Słońca i wszystkich obiektów, które krążą wokół niego – osiem planet, pięć planet karłowatych, księżyce, komety, planetoidy itp.

Wielki Wybuch

Ok. 14 miliardów lat temu cały Wszechświat mieścił się w objętości tysiące razy mniejszej niż główka szpilki. Właśnie wtedy nastąpił wybuch i powstał Wszechświat, który dziś znamy.

Wszechświat

Wszechświat to wszystko, co istnieje – planety, gwiazdy, galaktyki i wszelkie inne obiekty, znajdujące się zarówno na Ziemi, jak i w przestrzeni kosmicznej.

Zaćmienie Księżyca

Zjawisko, kiedy Ziemia znajduje się między Księżycem a Słońcem i Księżyc zostaje całkowicie okryty jej cieniem, nazywamy „zaćmieniem Księżyca”.

Zaćmienie Słońca

Zjawisko, kiedy Księżyc przechodzi między Słońcem a Ziemią i blokuje światło Słońca, nazywamy „zaćmieniem Słońca”.

Zlokalizowano planetę, która może nadawać się do zamieszkania.

Międzynarodowy zespół astronomów odkrył w pobliskim układzie gwiezdnym trzy nowe planety skaliste. Wśród nich jest egzoplaneta, na której mogą panować odpowiednie warunki dla rozwoju i przetrwania życia bakteryjnego. Trzy nowe planety orbitują wokół czerwonego karła Gliese 1061, który znajduje się zaledwie 17 lat świetlnych od Słońca. Jest to dwudziesta gwiazda, najbliższa Układowi Słonecznemu. Wszystkie egzoplanety są skaliste i przypominają Ziemię pod względem wielkości. Jednak astronomowie zwrócili uwagę, że Gliese 1016 d, która jest położona najdalej od swojej gwiazdy macierzystej, znajduje się w tzw. strefie zamieszkania. Na jej powierzchni powinny panować temperatury umożliwiające przejście wody w stan ciekły.